ਸ਼ਾਮ 5:17 ਵਜੇ, 30 ਜਨਵਰੀ, 1948 ਨੂੰ, ਪੁਣੇ ਦੇ ਇੱਕ 37 ਸਾਲਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਮੋਹਨਦਾਸ ਗਾਂਧੀ ਅੱਗੇ ਝੁਕਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਬੇਰੇਟਾ ਐਮ 1934 ਅਰਧ-ਆਟੋਮੈਟਿਕ ਪਿਸਤੌਲ ਨਾਲ ਪੁਆਂਇਟ ਬਲੈਂਕ ਰੇਂਜ ਤੇ ਤਿੰਨ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਮਹਾਤਮਾ, ਜੋ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬਿਰਲਾ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸਭਾ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਦੀ ਕੁਝ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਮੁਕੱਦਮੇ ਦੀ ਸੁਣਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨੱਥੂਰਾਮ ਵਿਨਾਇਕ ਗੋਡਸੇ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਅਤੇ 15 ਨਵੰਬਰ, 1949 ਨੂੰ ਅੰਬਾਲਾ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਕਤਲ ਦੇ ਇੱਕ ਸਹਿ-ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਕਰਤਾ ਨਰਾਇਣ ਆਪਟੇ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸੇ ਦਿਨ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਗੋਡਸੇ ਦਾ ਜਨਮ 1910 ਵਿੱਚ ਪੁਣੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਵਿਨਾਇਕ ਵਾਮਨਰਾਓ ਡਾਕਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਗੋਡਸੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਛੱਡਿਆ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸੱਜੇ-ਪੱਖੀ ਸਮੂਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਸਭਾ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮ ਸੇਵਕ ਸੰਘ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ। ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹਨਾਂ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਬਾਰੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਗੋਡਸੇ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਸਭਾ ਲਈ ਮਰਾਠੀ ਅਖਬਾਰ 'ਅਗਰਾਨੀ' ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਸਭਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੱਕ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਖਿਲ ਭਾਰਤੀ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਸਭਾ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਸੈਸ਼ਨ ਅਪ੍ਰੈਲ 1915 ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ। ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਸਭਾ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਸਿਵਲ ਨਾ-ਫ਼ਰਮਾਨੀ ਦੀਆਂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਰ ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਗੋਡਸੇ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਗਾਂਧੀ, ਮਰਨ ਵਰਤ ਰੱਖ ਕੇ, ਹਿੰਦੂ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ 'ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿਰੋਧੀ' ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਵੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਸੀ।
ਬਟਵਾਰੇ ਦੇ ਹਕੀਕਤ ਬਣਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਗੋਡਸੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਜ਼ਿਸ਼ਕਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। 30 ਜਨਵਰੀ, 1948 ਨੂੰ, ਮਹਾਨ ਅਮਰੀਕੀ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਮਾਰਗਰੇਟ ਬੋਰਕੇ-ਵਾਈਟ ਬਿਰਲਾ ਹਾਊਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਹੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸੀ ਜਦੋਂ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਦੁਖਾਂਤ ਦੇ ਸਥਾਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਉਹ ਵਾਪਸ ਬਿਰਲਾ ਹਾਊਸ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਉਸ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਦੇਹ ਪਈ ਸੀ।
ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਗੋਂ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਜਾਪਾਨ ਵਿੱਚ ਸਹਿਯੋਗੀ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ ਜਨਰਲ ਡਗਲਸ ਮੈਕਆਰਥਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਆਧੁਨਿਕ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਬੇਵਕੂਫੀ ਭਰੀ ਹੱਤਿਆ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਬੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜੋ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਅੱਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।” ਪਿਛਲੀ ਸਦੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਐਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ ਨੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ “ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨਗੀਆਂ ਕਿ ਇਸ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਮਾਸ ਅਤੇ ਲਹੂ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਮਨੁੱਖ ਕਦੇ ਆਇਆ ਹੋਵੇਗਾ।”
ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ, ਜੋ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨਜ਼ਦੀਕ ਸਨ, ਨੇ ਇੱਕ ਰੇਡੀਓ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਵਿੱਚ ਦੁਖੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਗਾਂਧੀ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚੋਂ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਪਾਸੇ ਹਨੇਰਾ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਕੌਮ ਦਾ ਪਿਤਾ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ; ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਸਲਾਹ ਅਤੇ ਤਸੱਲੀ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਾਂਗੇ। ਇਹ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੱਖਾਂ-ਕਰੋੜਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਝਟਕਾ ਹੈ।
ਗੋਡਸੇ ਦਾ ਮੁਕੱਦਮਾ ਸ਼ਿਮਲਾ ਵਿੱਚ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਸਨੂੰ 8 ਨਵੰਬਰ, 1949 ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਨਹਿਰੂ, ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕ ਮਹਾਤਮਾ ਦੇ ਅਹਿੰਸਾ ਦੇ ਫਲਸਫੇ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਕਾਤਲ ਲਈ ਨਰਮੀ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਪਰ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਬਾਅਦ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ।
ਆਪਣੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਗੋਡਸੇ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਮਰਨ ਦੇ ਲਾਇਕ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਨਾਲ ਨੱਥੂਰਾਮ ਗੋਡਸੇ ਹਿੰਦੂ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਗਾਂਧੀ ਲਈ, ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਹੱਤਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਗੱਲ ਕਹੀ ਕਿ “ਸਾਡੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਚਲੀ ਗਈ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਜੋ ਰੋਸ਼ਨੀ ਚਮਕੀ, ਉਹ ਕੋਈ ਆਮ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਉਹ ਰੌਸ਼ਨੀ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗੀ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਇਸਨੂੰ ਵੇਖੇਗੀ।”
