26 ਸਤੰਬਰ 1820 ਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਪੱਛਮ ਮਿਦਨਾਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਜਨਮੇ, ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਛੇ ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਜਦੋਂ ਉਹ ਭਗਬਤ ਚਰਨ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕੋਲਕਾਤਾ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ। ਉੱਥੇ ਰਹਿੰਦਿਆਂ, ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਭਾਗਬਤ ਦੀ ਧੀ ਰਾਇਮੋਨੀ ਦੇ ਉਸ ਲਈ ਮਾਮੇ ਦੇ ਪਿਆਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ, ਜਿਸਦਾ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਉਸਦੇ ਕੰਮ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ।
ਵਿਦਿਆਸਰ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਸਿੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹ ਸਟਰੀਟ ਲਾਈਟ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਘਰ ਵਿੱਚ ਗੈਸ ਲਾਈਟ ਨਹੀਂ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰੀਖਿਆਵਾਂ ਚੰਗੇ ਅੰਕਾਂ ਨਾਲ ਪਾਸ ਕਰ ਲਈਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਜਿੱਤੇ। ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਨਾਮ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਗਿਆਨ ਦਾ ਸਾਗਰ", ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਗਿਆਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਅਧਿਆਪਨ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। 1839 ਵਿੱਚ, ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪਾਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ 21 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਹ ਫੋਰਟ ਵਿਲੀਅਮ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।
ਫੋਰਟ ਵਿਲੀਅਮ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਸਕੱਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਾਲਜ ਸਕੱਤਰ ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਅਤੇ ਰਾਸੋਮੋਏ ਦੱਤਾ ਵਿਚਕਾਰ ਝਗੜਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਨੇ ਕਾਲਜ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1849 ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਵਜੋਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। 1851 ਤੱਕ ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਕਾਲਜ ਦਾ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਬਣ ਗਏ ਅਤੇ 1855 ਤੱਕ ਉਹ ਸਕੂਲਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਿਰੀਖਕ ਬਣ ਗਏ। ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ ਰਸੋਮੋਏ ਦੱਤਾ ਨਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮਤਭੇਦ ਮੌਜੂਦ ਸੀ, ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਾਲਜ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਫੋਰਟ ਵਿਲੀਅਮ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਹੈੱਡ ਕਲਰਕ ਵਜੋਂ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ।
ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਸੁਧਾਰਕਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਮਗੋਪਾਲ ਘੋਸ਼, ਮਦਨ ਮੋਹਨ ਤਰਕਾਲੰਕਰ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ ਸਕੂਲ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ। 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਕੂਲ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਤਾਂ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸੁਚੇਤ ਸਨ ਅਤੇ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ਕਿ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਭੇਜਣ ਨਾਲ ਉਹ ਘਰੇਲੂ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਤਕ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਭੇਜਣਾ ਵੀ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੜ੍ਹੀਆਂ-ਲਿਖੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜਾਂ ਪਤੀ ਦੁਆਰਾ ਘਰ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਖੁੱਲੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਾਲਜ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਨੂੰ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਖੋਲ੍ਹਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਅਤੇ ਰਸੋਮੋਏ ਦੱਤਾ ਵਿਚਕਾਰ ਝਗੜੇ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਵੀ ਸੀ। ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਪਣੀ ਜਾਤ ਜਾਂ ਲਿੰਗ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ।
ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਅਣਥੱਕ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਵਜੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਅਨਿਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ, ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ, ਵਿਧਵਾ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਹ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਦਿਆਗਰ ਵਿਧਵਾ ਦੇ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਹ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਉਂਦੇ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਜਵਾਨ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਤੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਹੁਤ ਬੁਰਾ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਅਜਨਬੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਜਵਾਨ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਘਰੋਂ ਭੱਜ ਜਾਂਦੀਆ ਸਨ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵੇਸਵਾਪੁਣੇ ਦਾ ਧੰਦਾ ਵੀ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। 1853 ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 12,718 ਵੇਸਵਾਵਾਂ ਸਨ।
ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਜ਼ਾਲਮ ਗਰੀਬੀ ਤੋਂ ਇੰਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਕਿ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਜੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਦੀ ਕਮਾਈ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਦੇਣ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰਾਂ ਲਈ ਦਵਾਈਆਂ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਦਿਆਲਤਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨਿਮਰ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ। ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਨੇ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਲਿਖੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੰਗਾਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇਖਿਆ ਜਿਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਲਗਾਤਾਰ ਸਮਾਜ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਈਸ਼ਵਰ ਚੰਦਰ ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ ਦਾ ਸੱਤਰ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ 29 ਜੁਲਾਈ 1891 ਨੂੰ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੇ ਮਲਿਕ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਘਰ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਬੰਗਾਲੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ। ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਕੁੜੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੁਫਤ ਹੋਮਿਓਪੈਥਿਕ ਕਲੀਨਿਕ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਅੱਜ ਇਸ ਮਹਾਨ ਪੁਰਸ਼ ਦੀ ਬਰਸੀ ਮੌਕੇ ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਅਰਪਿਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।
