8 ਸਤੰਬਰ 1962 ਨੂੰ ਚੀਨੀਆਂ ਨੇ ਪੂਰਬੀ ਸੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਘੁਸਪੈਠ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ 60 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤਵਰ ਪੀਪਲਜ਼ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਮੀ (PLA) ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਪੋਸਟਾਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਸੀ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਪੰਡਿਤ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੂੰ "ਸਾਡੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ" ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਵੀ ਲੋੜ ਪਵੇ ਤਾਂ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, 11 ਸਤੰਬਰ 1962 ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਚੀਨੀ ਘੁਸਪੈਠ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਤਾਂ ਗਸ਼ਤੀ ਦਲਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਚੀਨੀ 'ਤੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸੀ ਜੋ 20 ਅਕਤੂਬਰ 1962 ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਅਤੇ 21 ਨਵੰਬਰ 1962 ਤੱਕ ਚੱਲੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਯੁੱਧ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਚੀਨ-ਭਾਰਤ ਯੁੱਧ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵਿਵਾਦਿਤ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਸਰਹੱਦ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਯੁੱਧ ਵਿਚ ਕਈ ਹੋਰ ਕਾਰਣ ਵੀ ਸਨ। 1959 ਵਿੱਚ ਤਿੱਬਤੀ ਵਿਦਰੋਹ ਨੇ ਕਈ ਭਿਆਨਕ ਸਰਹੱਦੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤੀ ਨੇ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਨੂੰ ਸ਼ਰਣ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਫਾਰਵਰਡ ਨੀਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਇਸ ਨੇ ਇੱਕ ਅਚਨਚੇਤ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁੱਖ ਫੋਰਸ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਛੋਟੇ ਫੌਜੀ ਕੈਂਪ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੌਕੀਆਂ ਮੈਕਮੋਹਨ ਲਾਈਨ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਸਨ।
ਚੀਨ-ਭਾਰਤ ਯੁੱਧ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਭੂਗੋਲਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੱਖਰੇ ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ ਅਤੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਵਾਦ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ ਨੂੰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਚੀਨ ਇਸਨੂੰ ਸ਼ਿਨਜਿਆਂਗ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੜਕ ਲਿੰਕ ਹੈ ਜੋ ਤਿੱਬਤ ਅਤੇ ਸ਼ਿਨਜਿਆਂਗ ਦੇ ਚੀਨੀ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਟਕਰਾਅ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਇਸ ਸੜਕ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸੀ।
ਅਕਸਾਈ ਚਿਨ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਹੋਰ ਖੇਤਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯੁੱਧ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਾਇਆ, ਉਹ ਸਨ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੀਆਂ ਤਿੱਬਤ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ। ਵਿਵਾਦਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਪਕੀ ਲਾ ਅਤੇ ਕੌਰੀ ਅਤੇ ਠਗ ਲਾ, ਬਰਾਹੋਰੀ, ਕੁੰਗਰੀ, ਬਿੰਗਰੀ ਲਾ, ਲਪਟਾਲ ਅਤੇ ਸੰਘਾ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਚੀਨ ਨੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਤਵਾਂਗ, ਬਮ ਲਾ, ਅਸਫੀ ਲਾ ਅਤੇ ਲੋ ਲਾ ਵਰਗੇ 90,000 ਵਰਗ ਮੀਲ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਵੀ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦਰਮਿਆਨ ਸਰਹੱਦ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਟਕਰਾਅ ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਚੱਲਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਮੁੱਠੀ ਘੁਸਪੈਠ ਅਕਤੂਬਰ 1949 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਚੀਨੀ ਫੌਜ ਚੀਨ-ਤਿੱਬਤ ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਲਹਾਸਾ ਵੱਲ ਵਧੀ ਸੀ। ਮਈ 1954 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਨੇ ਪੰਚਸ਼ੀਲ ਸੰਧੀ ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਜਨਵਰੀ 1959 ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਝਾਊ ਐਨਲਾਈ ਨੇ ਲੱਦਾਖ ਅਤੇ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 40,000 ਵਰਗ ਮੀਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ।
ਅਪਰੈਲ 1960 ਵਿੱਚ ਸਰਹੱਦੀ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਲਈ ਗੱਲਬਾਤ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਸਤੰਬਰ 1962 ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਥੈਂਗ ਲਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮੈਕਮੋਹਨ ਲਾਈਨ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਉੱਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ। 20 ਅਕਤੂਬਰ 1962 ਨੂੰ ਚੀਨ ਨੇ ਲੱਦਾਖ ਤੋਂ ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਤੱਕ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੋਨਿਆਂ ਤੋਂ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। 15 ਨਵੰਬਰ 1962 ਤੱਕ ਚੀਨੀਆਂ ਨੇ ਪੂਰਬੀ ਮੋਰਚੇ 'ਤੇ ਤਵਾਂਗ ਅਤੇ ਵਾਲੋਂਗ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 18 ਨਵੰਬਰ 1962 ਤੱਕ, ਚੀਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਨੇਫਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬੋਮਦੀ ਲਾ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।
ਕਿਉਂਕਿ ਪੀਐਲਏ ਦਾਅਵੇ ਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਸੀ, ਇਹ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਵਧੀ ਅਤੇ 19 ਨਵੰਬਰ 1962 ਨੂੰ ਚੀਨ ਨੇ ਜੰਗਬੰਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜੰਗਬੰਦੀ 21 ਨਵੰਬਰ 1962 ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ 1 ਦਸੰਬਰ 1962 ਤੋਂ ਚੀਨੀ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ (LoAC) ਤੋਂ 20 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਯੁੱਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਨੇ ਤਿੱਬਤੀ ਸ਼ਰਨਾਰਥੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ ਸਨ। ਚੀਨ-ਭਾਰਤ ਯੁੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਠੋਰ ਹਾਲਤਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੜਾਈ 4,250 ਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਹੋਈ। ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਜਾਂ ਜਲ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਤਾਇਨਾਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।
ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1993 ਅਤੇ 1996 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੋਵਾਂ ਨੇ LoAC ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਚੀਨ-ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਮਝੌਤੇ 'ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ।
ਪਰ ਹੁਣ ਵੀ ਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਘੁਸਪੈਠ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਉਦਹਾਰਣ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਘੁਸਪੈਠ ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਅਨੇਕਾਂ ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੱਲਬਾਤ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਨਬੇੜਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਕੀਮਤੀ ਜਾਨਾਂ ਬਚ ਸਕਣ।
